Το Τετράγωνο(2017)

(The Square)  Πρώτη προβολή: 07-12-2017

Το Τετράγωνο είναι μια απόλυτα διασκεδαστική και γοητευτική ταινία, μια σύγχρονη υπαρξιακή κωμωδία.

Χρυσός Φοίνικας στις Κάνες για μια ξεκαρδιστικά πικρή και κινηματογραφικά πρωτότυπη σάτιρα της σύγχρονης τέχνης, της πολιτικής ορθότητας και της ευνομούμενης βορειοευρωπαϊκής κοινωνίας.

Με μια αίσθηση λεπτού, φίνου χιούμορ, αλλά και μια τραγικότητα που σου σηκώνει την τρίχα κάγκελο. Ο Εστλουντ δανείζεται διάφορα στυλ (από τον Ζακ Τατί στον Ρόι Αντερσον, από τον Μικελάντζελο Αντονιόνι στον Ινγκμαρ Μπέργκμαν) και δίνει στο «Τετράγωνο» έναν πέρα για πέρα δικό του χαρακτήρα· νιώθεις κυριολεκτικά ότι βλέπεις μια ταινία που παρόμοιά της δεν έχεις ξαναδεί.

...το θαυμάσιο αυτό φιλμ όσο κι ο ευφυέστατος σκηνοθέτης του, δεν έχουν καμμιά απάντηση έτοιμη να σου προσφέρουν, κανένα ηθικό δίδαγμα βολικά τοποθετημένο στο τέλος του φιλμ, παρά μόνο μια σειρά από καταστάσεις και αφορμές για σκέψη, που σε κάνουν να μετακινηθείς από την θέση στην οποία βρισκόσουν όταν μπήκες στην αίθουσα και να βρεθείς ακόμη και για λίγο, σε ένα τετράγωνο μέσα από το οποίο αν έχεις το θάρρος, μπορείς να κοιτάξεις τον εαυτό σου και τον κόσμο από μια διαφορετική οπτική γωνία.

Το αληθινό επίτευγμα όμως του «Τετραγώνου» δεν είναι η σάτιρα ή αποκαθήλωση της μοντέρνας τέχνης και των βαθυστόχαστων ερμηνειών της. Είναι η απογύμνωση των ανθρώπινων συμβάσεων, η απόπειρα να φανεί ο βασιλιάς γυμνός πίσω από την καμουφλαρισμένη εικόνα του (προσέξτε πόση σημασία δίνει ο σκηνοθέτης στα ρούχα των πρωταγωνιστών) ή τη μεγέθυνση του Εγώ του.

Πλούσια δεξαμενή από ιδέες και απόψεις οι οποίες παρατίθενται χωρίς να αγωνιούν να προσφέρουν διδάγματα και απαντήσεις.

Ο Όστλουντ συγκρούεται με τους αριστερούς του χαβιαριού, που λένε και οι Γάλλοι, και τους «δίνει» κανονικά, ειδικά με μια σκληρή σκηνή ανθολογίας όπου ένας καλλιτέχνης που προσποιείται τον γορίλα ξεφτιλίζει τους συνδαιτυμόνες που πιστεύουν πως θα δουν μια ακόμη παράσταση προχωρημένου στοχασμού από ασφαλή απόσταση ‒ και ταυτόχρονα, φέρνει εμάς, τους θεατές, σε παρόμοια αμηχανία, χωρίς να αισθανθεί την ανάγκη να μας εξηγήσει πώς ολοκληρώνεται όλο αυτό το μαρτύριο.

Σαρδόνια κοινωνική σάτιρα, με εκπληκτικό σκηνοθετικό έλεγχο στον ρυθμό, στις μεγαλοπρεπείς σκηνές πλήθους, στους τετ α τετ διαλόγους, η ταινία σχολιάζει αμείλικτα την πολιτική ορθότητα, τη νέα τάξη των ανθρώπων που προσφέρουν κοινωνικό έργο επειδή δείχνει καλά στο προφίλ τους. Το κάνει, ωστόσο, με τέτοια βεβαιότητα και αυταρέσκεια, με τέτοια υπεροψία, που καταλήγει, παρά τη σαγήνη και την εξυπνάδα της, να παγιδεύεται στην ίδια τη φενάκη που κατακρίνει.

Εκεί που η αριστουργηματική «Ανωτέρα βία», η προηγούμενη ταινία του Ρούμπεν Έστλουντ, ξεκοκάλιζε μια πολύ συγκεκριμένη συνθήκη και αναδείκνυε την εγγενή υποκρισία στην ανθρώπινη συμπεριφορά, το «Τετράγωνο» ανοίγει πάρα πολλά μέτωπα και δεν μπορεί να τα διαχειριστεί.

Κάπως αυτάρεσκο χιούμορ, αποσπασματικό, στα πρόθυρα της ενόχλησης, τούτο το «Τετράγωνο» δεν αποτελεί την καλύτερη ταινία του Ρούμπεν Έστλουντ (σαφώς προτιμώ το «Ανωτέρα Βία» του 2014 ή και το περισσότερο δυσάρεστο στον κοινωνικό του σχολιασμό «Play» του 2011), αλλά θα κουβαλάει για πάντα μαζί του τη φήμη του Χρυσού Φοίνικα των Καννών. Ξέρεις, βέβαια, πως αυτό μπορεί και να μην σημαίνει τίποτα!